Dromen van een witte kerst 

De mythe van Charles Dickens' Christmas Carol

Waar komt dat eigenlijk vandaan, die eeuwig gestelde wensdroom om met de kerstdagen verrast te worden met een pak sneeuw? De oorsprong ervan ligt in een klimatologisch wonder gedurende de eerste acht jaar van Charles Dickens’ leven. Wat bijna onmogelijk lijkt, gebeurde: acht jaar achtereen was er sprake van een witte kerst!

Het was de herinnering aan die sneeuwrijke jeugd die Dickens ertoe bracht om in z’n wereldberoemde A Christmas Carol veel aandacht te schenken aan deze sfeervolle witte neerslag. Het boek kwam uit in december 1843 en het was meteen een groot succes. Het in rood gebonden boekje met goud op snee was geproduceerd in zes weken. Binnen drie dagen waren er van dit “spookverhaal voor Kerstmis” 6000 exemplaren verkocht. De toen 31 jarige Dickens zei hierover: “een buitengewoon succes … het grootste dat ik ooit heb behaald, geloof ik.” Na de Bijbel is het het meest gelezen kerstverhaal ter wereld.

Het werk van de populaire schrijver werd eenstemmig toegejuicht. Robert Louis Stevenson, de schrijver van o.a. Desert Island, schreef: “Ik heb mijn ogen uitgehuild … ik ga nu goed doen en zal geen tijd meer verliezen.” De al even beroemde auteur William Thackeray verklaarde dat het een “nationaal bezit” was, waarop men trots moest zijn en de Sunday Times noemde het verhaal “subliem”.

Dickens schiep in z’n boek een onvergetelijk karakter, de vrek Ebenezer Scrooge, die niet alleen grote invloed zou hebben op sociale veranderingen, maar die ook het kerstfeest een andere inhoud ging geven. Dickens, lijdend aan reumatiek, was een man met een sociaal geweten. Hij hield met zijn boekje het christelijke Engeland een spiegel voor. In oktober 1843 was hij in Manchester geconfronteerd met de hartverscheurende armoede waarin de arbeidersklasse leefde en met het totale gebrek aan onderwijs voor jongeren. Het tweede rapport van de kinderarbeidscommissie was pas verschenen. Het had een beeld geschetst van gezinnen die wegrotten in hun sloppen en die het leven schonken aan kinderen voor wie er geen toekomst was. Uit een soort woede schreef Charles Dickens zijn “Christmas Carol”. De hiervoor al genoemde Scrooge was het symbool van het pure kapitalisme en de schijnheiligheid van de kerk. Wanneer iemand de vrek vertelt over het lot der armen vraagt hij: “Maar zijn er geen gevangenissen? En geen werkhuizen?” En als een arbeider opmerkt liever dood te gaan dan naar een werkhuis te moeten, antwoordt de gierigaard luchtig: “Dan moeten ze maar sterven. Dat is beter voor de overbevolking.”

Het verhaal maakte dan ook diepe indruk in Engeland. Vele sociale wetten werden geïnspireerd door de kracht van Dickens’ overtuiging. Toch heeft het boek ook invloed gehad op de wijze waarop er nu kerstfeest wordt gevierd. Natuurlijk werd in het boek nadrukkelijk gewezen op de noodzaak van liefdadigheid. Maar Dickens schilderde toch ook een decembermaand vol knusheid, geschenken, dansen, lekker eten e.d. Volgens veel Engelsen heeft dit de aanzet gegeven tot een vrolijker en wereldser kerstfeest. Het schiep ook het onvergetelijke beeld dat leidde tot de mythe dat een goede kerst altijd wit moest zijn. Zo werden sneeuwtaferelen standaardillustratie voor kerstproducten. De kerst- en nieuwjaarskaarten zijn er een treffend voorbeeld van.

Een eeuw na Dickens’ schepping verwerkte Hollywood het verhaal in een kerstfilm met Bing Crosby en Fred Astaire, Holiday Inn, met daarin de onvergetelijke song “I’m Dreaming of a White Christmas”. Met name in de tweede wereldoorlog maakte dit grote indruk op de wereld die hunkerde naar vrede wat gesymboliseerd werd door de kerstgedachte. De film kreeg in 1954 een vervolg en wel met de titel “White Christmas”. Is het dan ook vreemd dat wij dromen van een witte kerst? Persoonlijk herinner ik me twee keer een eerste kerstdag met een pak sneeuw. De oudste herinnering dateert van 1964. Ik weet nog dat het tijdens de kerkdienst begon te sneeuwen. Een zacht gefluister ging door de banken en mensen wezen voorzichtig naar de hoge kerkramen. Grote vlokken dwarrelden omlaag terwijl het orgel ruiste en het volk zong van Vrede op aarde. Zeventien jaar later, we woonden net in de gerestaureerde veenpoldermolen van Sintjohannesga, was het weer raak en werden we verrast met een witte kerst. Zouden we dit jaar een krijgen? Het zal wel bij dromen blijven. 

Uit de oude doos - kerstboeken  

Gerben D. Wijnja