Hieronder een selectie van mooie plaatjes oud Amsterdam. In mijn ogen is het een prachtige stad met een rijke geschiedenis. De plaatjes zijn een voltooid verleden tijd. Wel hoop ik nog eens uitgebreid de meest schilderachtige hoekjes van de stad te mogen fotograferen.

Een knipsel van Anton Pieck, het begin van een verzameling.

In de jaren zeventig wees mijn moeder mij op een artikel in haar weekblad Libelle. Het ging over Anton Pieck. Ik was meteen onder de indruk en wilde meer over die schilder weten. Dus schreef ik een brief naar de redactie van Libelle. Een poosje later kwam er een envelop met antwoord terug. Ja, er kwam nog datzelfde jaar een groot boek uit met platen van deze kunstenaar. Ik was dolenthousiast en kon nauwelijks wachten. Het werd het begin van een rijke collectie boeken over deze meesterschilder. Alles wat ik tegenkwam knipte ik uit en dat kwam in een plakboek terecht. Onlangs kwam dat boek van zolder. Mijn oog viel meteen op die bijzondere plaat van de apotheek met de gaper. Dat was Amsterdam, zoals ik het in m’n dromen voor ogen toverde. In Joure, mijn geboorteplaats, werd mijn oog ook altijd getrokken naar eenzelfde soort gevelversiering. Maar er was meer. Het winterse sfeerbeeld en de schitterende panden. Ik ging van die panden houden, van het werk van de kunstschilder die zelfs ’s zomers in z’n atelier trouw winterland- schappen zat te schilderen, van ’s morgens tien tot ’s avonds tien, zeven dagen per week. Wow. Pieckfijn!  

Klotsend en wiegend schuift de toeslee door de straat. Een verkouden heer met hoge hoed keurt het gevaarte geen oog waardig. Hij heeft genoeg aan zijn snotdoek en het drankje in de fles, die opzichtig uit de mantelzak steekt. De apotheker heeft hem aan zijn medicijnen geholpen. Aan de andere kant van de straat een andere zaak met medicijnen: fruitwinkel De Drie Rapen, goed voor alle nodige vitaminen. Een deftige dame met pofmouwen schrijdt voorzichtig voort, ervoor wakend dat ze niet zal vallen. Dat zou ongepast zijn. Achter haar het grote gevaarte, het sleepkoetsje met ervoor een trouwe viervoeter. De witte knol heeft in winters Amsterdam wel eens beroerder dagen gekend. In de sneeuw schuift het stukken lichter. De voerman hoeft slechts de leidsels losjes in zijn linkerhand te houden en de zweep in zijn rechter blijft zo te zien ook ongebruikt. Dat is buiten het sneeuwseizoen wel anders. Dan komt de smeerlap eraan te pas, een met vet ingesmeerd stuk deken waarmee de glijders beter over de kinderhoofdjes schuren en schokken. En langzaam schommelt het koetsje verder met aan boord een deftig dametje van gegoede huize dat zich dit vervoer kan veroorloven. Zich bewust van haar positie staart ze voor zich uit en keurt ons geen blik waardig.

De komst van de eerste toeslee zou te maken hebben met rijverboden die de stad in de 17de eeuw uitvaardigde. Zo is er in 1670 reeds sprake van een toeslee en het toch wat lompe vervoermiddel met slepersknol heeft het straatbeeld mede bepaald tot 3 april 1873: de komst van de paardentram.

Een impressie bij een prachtige prent met een echt Amsterdams sfeertje uit vervlogen tijden van Anton Pieck die ik in m’n plakboek terugvond. Let ook eens op de talrijke uithangborden en op het poortje. We zien het dametje slechts door het portierraampje en ze heeft vast een stoof onder haar voeten zodat de warmte vandaar onder haar rok en mantel opstijgt. En buiten voel je de kou. De kou die elders in de stad door kieren en gaten van sloppen en stegen de huizen binnendringt.

Stadsleven tegen het midden der 19^e eeuw

Voor de schoolplaat is gekozen voor een hoekje van de Herengracht en de Leidsegracht in Amsterdam waarbij de tekenaar, de bekende illustrator J.H. Isings, zo natuurgetrouw mogelijk het stadsleven tegen het midden van de 19e eeuw in beeld heeft gebracht. Voor het ontwerpen maakte de tekenaar gedegen studie aan de hand van almanakken en modejournalen uit de jaren 1840-1950. Daarnaast werden de nodige boeken geraadpleegd.

Handleiding Stadsleven tegen het midden der 19^e eeuw 

De schoolmeester had een 36 pagina's tellende informatieboekje om zich terdege op de inhoud van de schoolplaat voor te bereiden. De plaat Stadsleven tegen het midden der 19de eeuw was nr. 30 in een reeks voor de vaderlandse geschiedenis. Ze waren zo populair en leerzaam dat wij in de jaren 70 tijdens de opleiding tot schoolmeester nog werden geschoold in het zo verantwoord mogelijk gebruiken van deze schoolplaten. "Het is beter de plaat na de vertelling tevoorschijn te halen en de leerlingen de plaat te laten aftasten op dezelfde wijze waarop wij dit met dia's doen", schreef onze geschiedenisdocent Gerrit de Jong in zijn didactische aanwijzingen in zijn boek "Kind, school en geschiedenis" (Agon Elsevier, Amsterdam/Brussel 1971).

Pagina's uit de handleiding stadsleven bij de schoolplaat over koetsjes

Het boekje bij de plaat bevatte de nodige achtergrondinformatie plus een vertelling: Op theevisite bij een paar gezellige oude mensen. En dan was het de bedoeling dat je die 20 pagina's ging navertellen. Kinderen konden toen nog tijden naar zo'n vertelling luisteren. Al met al was je hier wel een paar lessen mee zoet.

Amsterdam, een wereldstad

Voor menig bezoeker was dit de eerste kennismaking. Varend op het IJ, richting Centraal Station. Op de ansicht wordt het beeld bepaald door de vrachtvaarders uit de tijd van de bruine zeilvaart. Onder hen ook menig Friese beurtvaarder die met z'n handel over de Zuiderzee een verdienste zocht en vond in de hoofdstad. De skyline wordt beheerst door de contouren van het station (rechts) en de Sint Nicolaaskerk (in het midden). Dit was ook de plek waar de boten van de passagiersdiensten, waaronder de bekende Jan Nieveen uit Lemmer, de stad binnenkwamen.

Mooi Amsterdam, het Damrak, in Fen Fryske Groun 5 aug. 1927 

Groots is de aanblik van al die dekschuiten en andere schepen die vanaf de Zuiderzee Amsterdam zijn binnengevaren. Er is zoveel op deze foto te zien dat de redactie van het weekblad Fen Fryske Groun er op 5 augustus 1927 de kwalificatie Mooi Amsterdam aan meegaf. Al die bedrijvigheid zorgt ervoor dat je ogen tekort komt. Je bent als het ware getuige van de gonzende stad in vol bedrijf tegen de achtergrond van een indrukwekkende gevelwand die ons nationale spoorbedrijf aan het oog onttrekt. Met daarachter weer het IJ. Zo'n veertig jaar later fotografeerde mijn vader of moeder mij met m'n zusje op de stoep bij de rondvaartboten (zie de openingsfoto), links nog voor de steigers met loodsen.

Romantisch doorkijkje op het Kolkje en de Oude Kerk 

Op 22 februari 1958 haalde deze foto de krant. Hij is gemaakt op een van de meest fotogenieke hoekjes van Oud Amsterdam. Het Kolkje is miljoenen keren gekiekt met of zonder rondvaartboot. Maar zonder vind ik ze toch het mooist en benadert het beeld de pure Amsterdamse architectuur met haar kenmerkende, sfeervolle impressies. Op de achtergrond domineert de Oude Kerk het beeld, terwijl rechts de pakhuizen zwaar leunen in het grachtwater. Links een stoer vrachtwagentje dat de maximale doorrijhoogte van drie meter weet te trotseren zonder schade op te lopen. Het past maar net, zoals dat op wel meer plaatsen in de oude stad het geval is. De Oudezijds Kolk is een smal grachtje die de Oudezijds Voorburgwal verbindt met het Open Havenfront. De Kolksluis is een brug in de Zeedijk over de Oudezijds Kolk. Het is een van de oudste bruggen van Amsterdam. De Oudezijds Kolk, vaak afgekort tot: OZ Kolk, noemt men van oudsher "Het Kolkje".

Lijnbaanssteeg

De Lijnbaanssteeg in de Amsterdamse binnenstad, in de buurt Burgwallen-Nieuw Zijde, gelegen tussen het Singel en de Spuistraat. Tekening van Johannes Elsinga (1894-1963) uit het geïllustreerde Friese weekblad It Heitelân van 16 oktober 1920.

Aan de Ertskade te Amsterdam 

"De winkels zijn wat ver en de schippersvrouw heeft 't druk. Dus komt de bakker-kruidenier met zijn roeiboot de schepen voor de binnenvaart langs om zijn waar af te leveren. Weer zoo'n echte greep uit het leven zooals onze reizende fotograaf die herhaaldelijk voor de lens weet te krijgen", aldus de redactie van de Katholieke Illustratie van 6 januari 1926.

Amsterdams veer op het Rokin. 

Op de achtergrond is het filiaal van de firma J.H. de Bussy te zien (destijds uitgeverij en boekhandel, boek- en steendrukkerij, binderij en linieerderij, fabriek van cliché's, stempelinrichting en advertentiekantoor). De firma werd in 1868 te Veenendaal opgericht. Het hoofdkantoor was sedert 1883 gevestigd aan het Rokin 60-62 te Amsterdam. Bron: geïllustreerd weekblad De Stad Amsterdam van 23 mei 1930.

De demonstratie met de vliegende fiets speelde zich af op het Damrak ter hoogte van het Beursplein, even voorbij het vermaarde Hotel Café Restaurant De Roode Leeuw, Damrak 93-94. Bron: geïllustreerd weekblad Fen Fryske Groun van 8 juni 1928.

Op deze foto is rechts van het midden de N.V. Handelmaatschappij N. Weinberg & Co. te zien. Het is onbekend aan welke gracht deze gehuisvest was. Aan de lage kade te zien zou het de Lauriergracht kunnen zijn.  
Inmiddels is ons bekend dat het hier blijkt te gaan om de Oudezijds Achterburgwal. 
De firma Weinberg & Co. was gevestigd aan de Oudezijds Achterburgwal 31.

Het Westerdok

Het Westerdok is een water en een straat in Amsterdam. Het ontstond in 1832 toen door aanleg van de Westerdoksdam en Westerdokseiland dit deel van het IJ werd afgescheiden en daardoor ook geen eb en vloed meer kende in het toen nog in open verbinding met de Zuiderzee staande IJ.
Aan de westzijde ontstond zo de omsloten watervlakte die nu Westerdok heet. Aan de oostkant ontstond op soortgelijke wijze het Oosterdok. Het Westerdok wordt aan de zuidzijde begrensd door de spoorlijn van het Centraal Station richting Singelgracht en wordt aan de westijde begrensd door het Bickerseiland (Westelijke Eilanden).