Bekende voorbeelden van klassieke volksbuurten in Amsterdam zijn de Jordaan, de Oostelijke Eilanden en de oude Jodenbuurt. De Jordaan is ongetwijfeld de meest bezongen, beschreven en geromantiseerde stadswijk van Nederland. Ooit aangelegd als wijk voor de minder bedeelde.

De Jodenbuurt

Twee afbeeldingen van de Amsterdamse Jodenbuurt uit het geïllustreerd weekblad Wereldkroniek van 9 maart 1912: “Een nauw straatje op Uilenburg, een der meest karakteristieke volksbuurten van Amsterdam”, en “Een ander straatje op Uilenburg, dat nu weldra gaat verdwijnen”.

Aan het eind van de 19e eeuw was Uilenburg nog steeds erg dichtbevolkt. Er woonden soms tien mensen op een kamer. Besmettelijke ziekten kwamen veelvuldig voor. Op Uilenburg werden in 1910 al 368 van de 861 woningen onbewoonbaar verklaard. In de jaren twintig werd de verkrotte buurt gesaneerd door de gemeente.

De Jodenbuurt. 

De Jodenbuurt in Amsterdam was, in de periode voorafgaand aan de Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog, een buurt waar veel joden woonden. Het betrof de buurt rond de Jodenbreestraat, Uilenburg, Vlooienburg, Waterlooplein, Rapenburg en Nieuwe Herengracht. Later ook de Nieuwmarkt, Sint Anthoniebreestraat, de Plantage, de Weesperstraat en Weesperplein tot aan de Nieuwe Kerkstraat.

De eerste joden vestigden zich in 1593 in Amsterdam. Deze uit Portugal en Spanje afkomstige, Sefardische joden vestigden zich in de omgeving van de Jodenbreestraat en Vlooienburg. 

In de 18^e eeuw woonde tweederde (circa 20.000) van de joodse inwoners van Amsterdam vaak onder erbarmelijke omstandigheden in en in de omgeving van Vlooienburg, de Valkenburgerstraat, Uilenburg en Rapenburg. Beter gesitueerde joden vestigden zich op de na 1650 aangelegde oostelijke grachten. De Nieuwe Herengracht was een geliefde locatie voor de meest welgestelden. 

Ook gedurende de 19^e en het begin van de 20^e eeuw heerste er grote armoede in de sloppen van het deel van de buurt gelegen tussen het Centraal Station, Kloveniersburgwal, Waterlooplein, en wat men in de volksmond de Jodenhoek noemde. De levensomstandigheden in dit deel van de overbevolkte buurt waren schrijnend. De ter verbetering van de omstandigheden van joodse Amsterdammers in 1869 opgerichte vereniging Handwerkers Vriendenkring nam in 1895 het initiatief tot oprichting van het eerste Amsterdamse ziekenfonds. In 1901 krijgt de stad een dienst Bouw- en Woningtoezicht en een jaar later wordt de Woningwet aangenomen. In de verpauperde delen van de buurt worden panden onbewoonbaar verklaard, onteigend en gesloopt. 

We zien de Jodenbuurt op een schilderij van Eduard Alexander Hilverdink. Deze Amsterdamse kunstschilder (1846 – 1891) schilderde, aquarelleerde en tekende vooral stadsgezichten en landschappen. De geaquarelleerde en getekende stadsgezichten zijn meestal realistisch en nauwkeurig, met topografisch correcte voorstellingen van gebouwen en locaties.

Krotten en Sloppen 

In 1901 verscheen een 94 pagina’s tellend boekje over de woontoestanden in de oude volksbuurten van Amsterdam. Het was in opdracht van de Amsterdamschen Bestuurdersbond samengesteld door L.M. Hermans. In 1897 deed hij al onderzoek naar de woningtoestand in de Jodenbuurt en hij verklaarde zich toen bereid om aan de gemeenteraadsverkiezingen deel te nemen om aan die wantoestanden in de binnenstad een eind te maken.

Duizenden gezinnen woonden opeengepakt in sloppen en enge gangen waar daglicht nauwelijks doordrong. In klamme kelderwoningen, benauwde alkoofwoningen en afgeschotte zolders groeiden kinderen op. De stad had in korte tijd een enorme groei beleefd. Dat kwam enerzijds door de realisatie van het Noordzeekanaal en anderzijds was de komst van de vele fabrieken een motor die de aanwas in een kwart eeuw zag verdubbelen tot een half miljoen inwoners. De woningwet van 1901 moest verbetering brengen in de mensonterende woonomstandigheden. Hermans heeft het indringend beschreven, terwijl tekeningen een en ander raak illustreren. Voor op de kaft prijkt een sloppenjongetje.

De Koningstraat op Uilenburg in de Jodenhoek 

In den zoogenaamden “Jodenhoek “ heerscht des Zondagsmorgens een marktdrukte, waarvan het overige, nog in rust gedompelde Amsterdam geen flauw vermoeden heeft. Deze foto geeft een indruk van den op- en afgaanden menschenstroom in de Koningstraat op Uilenburg.

Dit is een foto uit het nationale publiek domein. Van deze afbeelding hebben wij ook een knipsel in koperdiepdruk. Knipsels vallen wat copyright betreft ook onder publiek domein.

Ook buiten de zogenaamde volksbuurten waren kinderbewaarplaatsen ingericht zoals in de Hugo de Grootstraat in Amsterdam-West ...

... en in de vlakbij de Zeedijk en het Centraal Station gelegen Warmoesstraat in Amsterdam-Centrum.
Bron: weekblad De Stad Amsterdam van 7 februari 1922.

Er staat geen plaatsvermelding bij de foto maar via Facebook hebben wij informatie gekregen dat de firma C.H. Aring en I. Deegen, zie reclamebord, gevestigd was in Amsterdam. Deze firma hield zich vooral bezig met grote sloopopdrachten. Ook werd in deze foto het Waterlooplein herkend. Het nummer 113 kan in de zogenaamde Marktkaarten-collectie in het Stadsarchief Amsterdam worden teruggevonden. Het correspondeert met een vergunning om op bepaalde dagen op een bepaalde markt te mogen staan. We weten dan ook wie de vrolijke koopman is geweest en of hij daadwerkelijk op het Waterlooplein stond.